Fetal ultrason nedir?
Fetal ultrason, hamilelik sırasında kullanılan bir testtir. Anne karnında (rahim) bebeğin görüntüsünü oluşturur. Gebelikte ultrason doğmamış bir bebeğin sağlığını kontrol etmenin güvenli bir yoludur. Fetal ultrason sırasında bebeğin kalbi, başı ve omurgası, bebeğin diğer bölümleriyle birlikte değerlendirilir. Test annenin karnında (transabdominal) veya vajinada (transvajinal) yapılabilir.
Ultrason, çoğu hamile kadın için doğum öncesi tıbbi bakımın düzenli bir parçasıdır ve ayrıca ebeveynlere gelişmekte olan bebeklerini ilk kez görmelerini sağlar. Bu fotoğraflar güzel hatıralar oluştursa da, çoğu kadının çok az taramaya ihtiyacı vardır ve tıbbi yönergeler, hamilelik sırasında ultrasonun yalnızca geçerli bir tıbbi endikasyon olduğunda yapılması gerektiğini kesin olarak belirtir.
Birkaç tür fetal ultrason vardır:
- Standart ultrason. Test, bir bilgisayar ekranında iki boyutlu görüntüler oluşturmak için ses dalgalarını kullanır.
- Doppler ultrason. Bu test, kanın göbek kordonu boyunca, bebeğin kalbindeki veya bebek ile plasenta arasındaki hareketini gösterir.
- 3 boyutlu ultrason. Bu test, doğmamış bir bebeğin gerçeğe yakın bir görüntüsünü gösterir.
Neden fetal ultrasona ihtiyacım olabilir?
Tıbbi görüntüleme muayeneleri genellikle hamilelik sırasında güvenlidir. Doktorunuz gelecekteki tıbbi bakım sürecinizi belirlemek için gerekli gördüğünde gebelikte ultrason görüntüleme muayenesi yapabilir. Sağlığınızın bebeğinizin sağlığı için önemli olduğunu unutmayın.
Fetal ultrason, doğum öncesi bakımın rutin bir parçasıdır çünkü önemli bilgiler veren düşük riskli bir prosedürdür. Rutin bir doğum öncesi ultrason, fetustaki kusurları veya diğer sorunları kontrol edebilir. Aşağıdakiler incelenebilir:
- Karın ve mide
- Kollar, bacaklar ve diğer vücut parçaları
- Boyun arkası
- Baş ve beyin
- Kalp odaları ve valfler
- Böbrekler
- Plasenta yerleştirme
- Omurga
- Göbek bağı
- İdrar torbası
Bir fetal ultrason ayrıca şunları da gösterebilir:
- Bir kadın birden fazla bebeğe hamile ise
- Bir bebeğin gebelik yaşı
- Amniyotik sıvının alınması sırasında iğnenin nereye yerleştirileceği (amniyosentez)
- Bir fetüsün doğru şekilde büyüyüp büyümediği
- Sağlık uzmanınızın fetal ultrason istemek için başka nedenleri olabilir.
Fetal ultrasonun riskleri nelerdir?
Tüm prosedürlerin bazı riskleri vardır. Bu prosedürün riskleri şunları içerir:
- Dönüştürücüden karın veya vajinadaki hafif rahatsızlık
- Lateks alerjiniz varsa, dönüştürücü için lateks kaplamaya tepki
- Bazı durumlarda, bir ultrason yanlış pozitif olarak adlandırılan bir problemi gösteriyormuş gibi görünebilir. Test, yanlış negatif denen bir sorunu da gözden kaçırabilir. Bazı durumlarda fetal ultrasondan sonra ek testler gerekebilir.
Fetal ultrason bazen tıbbi olmayan ortamlarda sunulur. Bu, ebeveynler için hatıra görüntüleri veya videolar vermenin bir yolu olarak yapılır. Bu durumlarda, eğitimsiz personelin görüntüleri yanlış okuması ve ebeveynlere yanlış bilgi vermesi mümkündür. Fetal ultrasonun eğitimli tıbbi personel tarafından yapıldığından emin olun. Sorularınız varsa sağlık uzmanınızla konuşun.
Riskleriniz genel sağlığınıza ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir. Sağlık uzmanınıza, sizin için en çok hangi risklerin geçerli olduğunu sorun. Sahip olabileceğiniz endişeleri tartışın.
Fetal ultrasona nasıl hazırlanırım?
Sağlık uzmanınız prosedürü size açıklayacaktır. Sahip olabileceğiniz tüm soruları sorun. Prosedürü yapmak için izin veren bir onay formu imzalamanız istenebilir. Formu dikkatlice okuyunuz. Net olmayan bir şey varsa sorular sorun. İşlemden önce birkaç bardak su içmeniz istenebilir. Bu, daha net görüntüler elde etmeye yardımcı olabilir.
Ultrason, ses dalgaları göndermek ve almak için dönüştürücü adı verilen elektronik bir çubuk kullanır. İşlem sırasında hiçbir radyasyon kullanılmaz. Dönüştürücü karın üzerinde hareket ettirilir ve ses dalgaları deri, kas, kemik ve sıvılar arasında farklı hızlarda hareket eder. Ses dalgaları bir yankı gibi bebekten yansır ve dönüştürücüye geri döner. Bu görüntüye ‘ultrasonogram’ adı verilir. Birbirinden farklı olan bu yansımalar bilgisayar tarafından işlenerek görüntü olarak monitöre yansıtılır.
Fetal kalp atımları ya da bebeğin hareketleri gibi hareketli görüntüler monitörden izlenir. Benzer şekilde görüntülerin incelenmesi ile fetusta bulunan anormallikler saptanabilir. Yine fetusa ait ölçümler yapılarak gelişimi değerlendirilebilir.
Gebelikte ultrason ana kullanım amaçları nelerdir?
1. Erken dönemde gebeliğin tanısı ve değerlendirilmesi
Gebelik kesesi transvajinal ultrasonografi ile 4.5 hafta gibi çok erken bir dönemde saptanabilir.
2. Düşük tehdidi
Erken gebelikte kanama ortaya çıktığında fetusun canlı olup olmadığı ultrasonografi ile değerlendirilir. Fetal kalp atımları 5,5-6. haftadan itibaren gelişmiş ultrasonografi cihazları ile saptanabilir. Bebeğin anne karnında öldüğü ‘missed abortus’ ya da hiç gelişmediği boş kese gibi durumların tanısı da ultrasonografi ile konur. Yine benzer şekilde dış gebelik veya mol gebelik tanısında da ultrasonografi son derece önemli bir rol oynar.
Gebelik kesesinin ve fetal büyüklüğün değerlendirilmesi
Fetusun belirli uzunluklarının ölçümü gebeliğin yaşını yansıtır. Bu özellikle erken gebelikte daha belirgindir. Son adet tarihini hatırlamayan hastalarda fetal ölçümler gebeliğin kaç haftalık olduğu konusunda önemli bilgiler verir. Gebelikte ultrason muayenesinde ilerleyen haftalarda ise fetusa ait bacak, kafa ve karın çevresi ölçümleri hem bebeğin ağırlığı hem de gelişimi ile ilgili değerli ipuçları verir.
Gebelik takiplerinde ölçülen parametreler
- Baş popo mesafesi (CRL): Bu ölçüm 7-13 gebelik haftalarında yapılır ve gebelik yaşını 3-4 günlük yanılma payıyla verir.
- Biparietal Çap (BPD): Başın iki yanında yer alan ve parietal kemik adı verilen kemikler arasındaki mesafenin ölçümüdür. Bu ölçüm 13. haftadan sonra yapılır. 13. haftada 2.4 cm civarındayken miadda 9.5 cm kadar artar. Aynı ağırlığa sahip bebeklerin BPD uzunlukları değişik olabileceği için gebeliğin son dönemlerinde güvenilirliği azalır.
- Femur uzunluğu (FL): Kalça ile diz arasındaki femur adı verilen kemiğin ölçümüdür. İnsan vücudundaki en uzun kemiktir ve bebeğin uzunlamasına olan gelişimini yansıtır. Güvenilirliği BPD gibidir ve 14. haftada 1.5 cm iken termde 7.8 cm civarında ölçülür.
- Karın Çevresi (AC): Gebeliğin son dönemlerindeki en önemli ölçümdür. Gebelik yaşından ziyade fetusun büyüklüğü ve ağırlığı hakkında ipuçları verir.
- Fetusun ağırlığı BPD, FL ve ACnin bir arada değerlendirilmesi ile yaklaşık olarak saptanabilir. Pek çok gelişmiş ultrasonografi cihazı bu hesaplamayı otomatik olarak yapmakla birlikte elle hesaplama için yapılmış grafik ve tablolar da mevcuttur.
- Obstetrik ultrasonografi plasenta previa ve benzeri plasental anomalilerin saptanmasında en etkili yöntemdir.
- Çoğul gebeliğin tanısı ultrasonografi ile konur. Ayrıca bebeklerin pozisyonları, fetustan fetusa transfüzyon sendromu gibi hastalıkların varlığı ile plasenta ve amniyon keselerinin sayısı da ultrsonografide saptanır.
- Amniyon sıvısının fazla ya da az olduğu durumlar da ultrasonografi ile saptanır. Her iki durumda da fetus anomali açısından dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir.
- Fetusa ait pek çok anomali 20 hafta civarında yapılacak olan detaylı ultrasonografi ile saptanabilir. İkinci düzey ya da malformasyon ultrasonografisi olarak da adlandırılan bu incelemede bebeğe ait olabilecek hidrosefali, spina bifida gibi majör anomalilerin yanısıra, diyafram fıtığı, oniki parmak barsağında darlık gibi iç organları etkileyen anomaliler de saptanabilir. Ayrıca daha gelişmiş cihazlar yardımıyla yarık damak, yarık dudak, doğumsal kalp anomalileri ve Down sendromu varlığı tespit edilebilir.
- Bunlara ek olarak amniyosentez, koryon villus biopsisi, göbek kordonundan kan örneği alınması ve anne karnındaki bebeğe uygulanan benzeri girişimler de yine ultrason eşliğinde yapılır.
Hamilelikte Ultrason Takvimi
Hamile bir kadının tüm hamileliği boyunca kaç kere ultrasonografi incelemesine girmesi gerektiği konusunda katı kurallar yoktur. Herhangi bir anormallik saptandığında ya da normal olmayan bir durumdan şüphelenildiğinde ultrason incelemesi yapılabilir.
Her şeyin normal olduğu durumlarda ise adet gecikmesinden 1-2 hafta sonra gebelik varlığının saptanması ve bu gebeliğin rahim içinde yerleşmiş normal bir gebelik olduğunun gösterilmesi için ultrason incelemesi yapılır. Bunun dışında her rutin kontrolde ultrasonografi yapılabileceği gibi sadece 18-20 haftalarda anomali saptanması açısından ikinci düzey inceleme (detaylı ultrason) ve 34. haftada da bebeğin büyüklüğü ve pozisyonunu saptamak için ikinci bir inceleme yapılmasını öneren ekoller de mevcuttur.
Ülkemizde genelde her rutin kontrolde ultrason yapma eğilimi mevcuttur ve bu uygulama yanlış değildir. Ultrasonografinin uygulamaya girdiği dönemden günümüze kadar yapılan pek çok kontrollü çalışmada gelişmekte olan fetus üzerinde herhangi bir olumsuz etkisinin olduğu gösterilmemiştir.
Fetal ultrasonun riskleri nelerdir?
Tüm prosedürlerin bazı riskleri vardır. Bu prosedürün riskleri şunları içerir:
- Dönüştürücüden karında veya vajinada hafif rahatsızlık
- Lateks alerjiniz varsa, dönüştürücü için bir lateks kaplamaya tepki
Bazı durumlarda, ultrason yanlış pozitif olarak adlandırılan ve orada olmayan bir sorunu gösteriyor gibi görünebilir. Test ayrıca yanlış negatif olarak adlandırılan bir sorunu da gözden kaçırabilir. Bazı durumlarda, fetal ultrasondan sonra ek testler gerekebilir.
Fetal ultrason bazen tıbbi olmayan ortamlarda sunulur. Bu, ebeveynlere hatıra görüntüleri veya videolar vermenin bir yolu olarak yapılır. Bu durumlarda, eğitimsiz personelin görüntüleri yanlış okuması ve ebeveynlere yanlış bilgi vermesi mümkündür. Eğitimli tıbbi personel tarafından fetal ultrason yaptırdığınızdan emin olun. Sorularınız varsa sağlık uzmanınızla konuşun.
Riskleriniz genel sağlığınıza ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir. Sağlık uzmanınıza, sizin için en çok hangi risklerin geçerli olduğunu sorun. Sahip olabileceğiniz endişeleri tartışın.
Ultrasonun bebeğe bir zararı var mıdır?
Ultrasonografi hamile kadınlar üzerinde 40 yıldan daha uzun bir süredir kullanılmaktadır. Ultrasonografide röntgen gibi iyonize radyasyon kullanılmadığından gelişmekte olan fetus üzerinde toksik etkiye sahip değildir.
Laboratuvar ortamında uzun süreli ultrason dalgalarına maruz kalınmasının dokularda hafif bir ısınmaya yol açabileceği gösterilmiş olsa da yapılan çok sayıda klinik çalışmada ultrasonografinin insanlar ve hayvanlar üzerinde zararlı etkisinin olduğu gösterilememiştir. Yapılan sınırlı büyüklükteki çalışmalarda ultrasonografinin düşük doğum ağırlığı, solaklık ve işitme bozukluğu ile ilgili olduğu öne sürülmekle birlikte bu bulgular geniş hasta sayısı ile yapılan çok sayıda çalışmada doğrulanmamıştır.
Gebelikte ultrason uygulamaları ile ilgili en büyük risk, özellikle yeterli tecrübeye sahip olmayan kişiler tarafından yapılan incelemelerde bazı fetal anomalilerin gözden kaçırılması riskidir. Bu riski en aza indirmek için tüm gebelik boyunca en az bir incelemenin başka bir hekim tarafından yapılması yaygın ve etkili bir uygulamadır.