Baş çevresi (HC), rutin çocuk bakımının bir parçası olarak tipik olarak bebeklerde ve çocuklarda beş yaşına kadar ölçülen, başın en geniş alanı etrafındaki ölçümüdür. Kaşların ve kulakların üstünden ve başın arkasından olan mesafeyi ölçer. Çocuklarda baş çevresi ölçümü, sağlık, gelişim ve beslenme durumu hakkında bilgi sağlamak için büyüme değerlendirmesinin bir parçasını oluşturur (diğer ölçümler boy ve kiloyu içerir). HC ve örneğin HC ile ağırlık arasındaki oran, herhangi bir anormal beyin veya kafatası büyümesini de (örn. hidrosefali , mikrosefali, makrosefali ) tespit edebilir.
Bebeklerde Baş Çevresi Ölçümünün Önemi
Doğumda baş çevresi 33-37 cm arasında değişir. Ortalama 35 cm dir. Eğer bir bebek gününde doğmuş ise standart baş çevresi büyüklüğü bizim toplumuzda 35 cm’dir. Aylık olarak büyümeler genellikle hayatın ilk 3 ayında ikişer cm olur. Bir aylık bebek 37, iki aylık bebek 39, üç aylık bebek 41 cm olur. Üçüncü aydan sonra baş çevresi büyümesi ayda 1 cm’ye düşer. Altıncı aya kadar böyle gider, altıncı aydan sonra da yarım cm olarak baş çevresi büyür. Türk toplumunun standartlarında 1 yaşına geldiği zaman bir bebeğin baş çevresi büyüklüğü ortalama 47 cm’dir. Ama annenin ve babanın başının büyüklüklerine göre bu değerler artı ve eksi olarak ikişer üçer cm değişebilir. Yani 45 cm ile 50 cm arasında bir baş çevresi olabilir.
BİR ÇOCUĞUN SAĞLIĞINI BELİRLEMEDE KAFA ÖLÇÜMLERİ NE KADAR ÖNEMLİDİR?
Kafa büyümesi, nesiller boyunca doktorlar tarafından beyin sağlığının bir göstergesi olarak kullanılmıştır. Kafa büyümesinin planlanması, dünya çapındaki çocuk sağlık hizmeti sağlayıcılarının ofislerinde bir ritüeldir ve kafaları yaşlarına göre çok küçük veya çok büyük olan çocuklar büyük endişeyle izlenir. Ancak bu ölçümün elde edilmesinde ve yorumlanmasında sorunlarla karşılaşılabilir. Çocuğun başı başka bir kişi tarafından ölçüldüğünde ve anne ve çocuk hakkında tam tıbbi ve sosyal bilgilerin yokluğunda yorumlandığında bu sorunlar büyür. Bununla birlikte, baş çevresi ölçümü, genellikle sevk belgesinde yer alan birkaç nesnel bilgiden biridir.
Yöntem
- Ölçüm, esnek metal şerit metre gibi esnetilmeyen bir cihazla alınmalıdır.
- Bandı mümkün olan en geniş çevrenin etrafına sıkıca sarın – alnın en belirgin kısmından (genellikle kaşın 1-2 parmak yukarısında) başın arkasının en geniş kısmına kadar.
- Başın etrafındaki en geniş yolu bulmaya çalışın.
- 3 kez yeniden ölçün ve en büyük sayıyı alın.
Bebeklerde baş çevresinin gelişimi bebeğin tıpkı boy ve kilo gelişimi gibi önemlidir. Hatta denebilir ki bazı durumlarda boy ve kilo gelişiminden daha önemli ve daha hassastır. Çünkü baş çevresinin normal büyümesi beyin gelişimi için son derece önemlidir. Baş çevresinin normal değerlerin altında olmasının beyin gelişimini olumsuz etkilemesinden endişe edilir. Bu nedenle zaman zaman bebeklerde baş çevresi ölçülmelidir. Özellikle ilk altı ay olmak üzere en az 18 ayına gelene dek belli periyotlarla baş çevresi ölçülmelidir. Çünkü bebeklerde bıngıldağın erken kapanması baş çevresinin gelişimini olumsuz etkileyebilir. Bıngıldağın tamamen kapanması 18 ayı bulduğu için baş çevresinin bu döneme kadar ölçülmesi önem teşkil edebilmektedir.
Baş çevresi tahminleri nasıl elde edilir?
Standart büyüme çizelgeleri, yaşamın ilk yıllarında her ölçüldüğünde HC’yi çizmek için kullanılır; bu, HC’nin zaman içinde nasıl değiştiğini gösterebilir ve HC’nin çok hızlı mı yoksa yeterince hızlı mı arttığını gösterebilir.
Dünya Sağlık Örgütü, 5 yaşına kadar bu tür çizelgelere erişim sağlar:
Yaşa göre baş çevresi Kızlar (doğumdan 5 yaşına kadar)
Yaşına göre baş çevresi Erkek (doğumdan 5 yaşına kadar)
Ancak bu çizelgeler yaşla birlikte yorumlanmalı ve prematüre doğan bebekler için özel dikkat gösterilmelidir. Örneğin, 6 hafta erken (34. gebelik haftasında) doğan bir bebeğin düzeltilmiş yaşı, doğumdan itibaren gerçek yaşından 6 hafta daha azdır. Ölçümleri, düzeltilmiş yaşlarına geri çizilen yatay bir çizgi ile gerçek yaşlarında çizelgeye çizilmelidir. Prematürelik düzeltmeleri bir yaşına gelene kadar yapılmalıdır.
Yaş için baş çevresi, tipik olarak bebeklerin büyümesini ve gelişimini değerlendirmek için diğer büyüme endeksleriyle birlikte kullanılır. Bebeklerde ve küçük çocuklarda potansiyel gelişimsel veya nörolojik engeller için sağlık taramasının bir parçası olarak klinik ortamlarda sıklıkla kullanılır.
Bu indeks yüzdelik dilimler (medyan yüzdesi) olarak ifade edilir ve bir çocuğun aynı popülasyondaki o yaş ve cinsiyetteki sağlıklı çocuklara göre elde ettiği yüzdelik noktası ile değerlendirilebilir. Medyan bir referans değeri olarak kabul edilir ve 3. ve 97. yüzdelikler anormal derecede düşük veya anormal derecede yüksek değerleri belirtmek için eşikler olarak kabul edilir.
Bebeklerde baş çevresi yani bebeğin kafa büyüklüğü ailevi özellik taşımakta olduğu için diğer bebeklerle kıyaslanmamalıdır. Önemli olan bebeğin normal değerlerin altına veya üstünde baş çevresine sahip olup olmadığıdır. Başın anormal büyüklüğü (makrosefali) veya başın anormal küçüklüğü (mikrosefali) adlandırılmakta olup tanısı için yaş ile baş çevresi oranı kullanılmaktadır.
