Çölyak hastalığı nedir ?
Çölyak hastalığı, glüten olarak bilinen bir diyet proteinine karşı anormal bir bağışıklık tepkisi veya hassasiyet nedeniyle oluşan bir durumdur. Gluten buğday, çavdar ve arpa da bulunur. Çölyak hastalığı belirtileri hafiftir. Teşhisi zordur.
Çölyak hastalığı olan kişilerde, glütene duyarlılık, iltihaplanma ve ince bağırsakta hasara neden olur ve bazen zarar öylesine ağırdır ki, bağırsak temel besleyicileri ememez ve yetersiz beslenmeye yol açar.
Semptomlar neler?
Çölyak hastalığı belirtileri kişiden kişiye değişir. Bazı insanlar hiç semptom göstermezken, diğerleri yorgunluk veya gastrointestinal semptomlardan şikayetçi olabilir. En yaygın semptomlardan bazıları şunlardır:
-yorgunluk;
-aralıklı ishal;
-kabızlık;
-karın ağrısı veya kramp;
-hazımsızlık;
-bağırsaklarda gaz;
-şişkinlik; ve
-kilo kaybı.
Çölyak hastalığı olan çocuklar da olası sorunlar:
-yavaş büyüme veya kilo kaybı;
-sinirlilik;
-gecikmiş ergenlik;
-kısa boy;
-şişmiş bir karın; ve
-daimi diş minesi ile ilgili sorunlar çölyak hastalığı belirtileri arasındadır.
Çölyak hastalığı olan kişilerin dörtte üçünde, semptomları olmadığı veya semptomlarının spesifik olmadığı ve çölyak hastalığı teşhisi konmadığı için rahatsızlık anlaşılamıyor.
Çölyak hastalığı olan kişilerde bağırsaklara ne olur?
Çölyak hastalığı olan kişilerde, glüten içeren gıdalar yenildiğinde ince bağırsak iltihaplanır. Bu iltihap, besinleri besinlerden emmekten sorumlu olan villik adı verilen küçük, parmak benzeri çıkıntılara sahip ince bağırsağın astarına zarar verir. Damar hasar gördüğünde, düzleşebilir ve besin maddelerini emmenizi zorlaştırır.
Çölyak hastalığına ne sebep olur?
Çölyak hastalığı, genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülen bir immün hastalıktır.
Çölyak hastalığı ile ilişkili birkaç gen vardır – bunlardan en önemlileri HLA DQ2 ve HLA DQ8’dir. Neredeyse çölyak hastalığı olan her insan bu genlerden birine veya ikisine sahiptir. Bununla birlikte, bu genlere sahip birçok insanda çölyak hastalığı yoktur, dolayısıyla çölyak hastalığının gelişmesinde diğer faktörler de önemlidir.
Her yaştan insan etkilenebilir, ancak belirtiler sadece glüten diyetin bir parçası olduğunda ortaya çıkar. Bazen enfeksiyon, yaralanma veya cerrahi gibi stresli bir olay çölyak hastalığı semptomlarını tetikleyebilir. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere çölyak hastalığı geliştirme riskini arttırabilecek bazı faktörler vardır:
-bir hastalığın aile öyküsü (yakınınızdaki ailenizden biri etkilenirse, çölyak hastalığı yaşama şansınız yaklaşık yüzde 10’dur);
–Down sendromu veya Turner sendromu gibi başka bir genetik hastalığa sahip olmak.
Komplikasyonlar ve ilişkili durumlar
-Tedavi edilmemiş çölyak hastalığı olan bazı kişiler, bazı besin maddelerinin diyetten emilimiyle ilgili koşullara sahip olacaktır.
-D vitamini eksikliği çocuklarda raşitizm olarak da bilinen yumuşak, kırılgan kemiklerle sonuçlanan bir durum olan osteomalaziye neden olabilir.
-Düşük kalsiyum ve D vitamini osteoporoza neden olabilir – kemiklerin zayıflamasına ve kırılmaya daha yatkın hale gelmesine neden olan kemik yoğunluğu kaybı.
-Demir, folat veya B12 vitamini eksikliği anemiye neden olabilir.
Tedavi edilmeyen çölyak hastalığı da aşağıdaki risklerin artmasına neden olabilir:
-kadınlarda ve bazı durumlarda düşüklerde gebe kalma (kısırlık); ve
-lenfoma – kanser türü – ince bağırsakta.
Glutensiz bir diyet ile tedavi gelişmekte olan komplikasyon riskini azaltır.
Çölyak hastalığı olan kişilerin, örneğin, bağışıklık sistemi ile ilgili problemlerle ilgili olan diğer tıbbi koşullara sahip olma olasılığı daha yüksektir:
-bazı tiroid hastalığı tipleri;
-tip 1 diyabet;
-Sjögren sendromu;
-romatoid artrit; veya
-dermatit herpetiformis adı verilen bir cilt rahatsızlığı.
Çölyak hastalığı nasıl teşhis edilir?
Çölyak hastalığının semptomlara dayanarak teşhis edilmesi zor olabilir, çünkü bunlar çok değişkendir. Doktorunuz belirtilerinizi ve ailenizde benzer belirtilere sahip olup olmadığını veya çölyak hastalığı tanısı alıp almadığını soracaktır. Ayrıca fizik muayene yapacaklar.
Doktorunuz bu durumdan şüpheleniyorsa, glütene bağışıklık sistemi reaksiyonu gösteren belirli antikorları kontrol etmek için sipariş edilebilecek kan testleri de dahil olmak üzere çölyak hastalığı için bazı testler önerebilir .
Çölyak hastalığı tanısını doğrulamak için ince barsaklarınızdan biyopsi yapılması önerilir. Bir biyopsi küçük bir doku örneği almayı ve mikroskop altında incelemeyi içerir. Çölyak hastalığınız varsa, ince bağırsağın astarının hasar gördüğüne dair kanıtlar olacaktır.
Beslenme eksikliklerini kontrol etmek için daha fazla kan testi de gerekli olabilir. Doktorunuz demir, folat, B12 vitamini, kalsiyum veya D vitamini eksikliği olup olmadığını kontrol etmek isteyebilir.
Çölyak hastalığının tedavisi nedir?
Çölyak hastalığının tedavisi yoktur, ancak glutensiz bir diyetle tedavi edilebilir .
Glütensiz diyet
Çoğu insan, glüten diyetinden çıkarıldıktan sonra semptomlarının belirgin şekilde düzeldiğini, çünkü ince bağırsaktaki iltihabın düzeldiğini ve astarının hasar görmesinin iyileşebileceğini fark eder. Çölyak hastalığı olan kişilerin daha fazla iltihabı önlemek için yaşamlarının geri kalanında glütensiz diyete bağlı kalmaları gerekir.
Doktorunuz, çölyak hastalığında uzmanlığı olan bir diyetisyeni görmenizi önerebilir, size glüteni diyetinizden nasıl çıkaracağınızı ve sağlıklı beslenme alternatifleri önerebileceğiniz konusunda tavsiyede bulunabilir. Büyük olasılıkla, gıda etiketlerini okumakta ve hangi yiyeceklerin en iyi kaçınıldığını bilmek konusunda uzman olacaksınız .
Çölyak hastalığı olan kişilerin kaçınması gereken başlıca yiyecekler nelerdir?
Glüten; buğday, çavdar ve arpa da bulunur. Ekmek, makarna, tahıl gevrekleri, hamur işleri ve bisküvi gibi tahıllardan yapılan yiyeceklerden genellikle glüten içerdiğinden kaçınılmalıdır. Bununla birlikte, mısır, pirinç, soya veya diğer glütensiz tahıllardan yapılan bu yiyeceklere glütensiz alternatifler satın almak mümkündür.
Ayrıca malt aroması, bazı gıda koruyucuları ve stabilizatörler ve modifiye gıda nişastası gibi glüten içerebilecek başka gıda katkı maddeleri de vardır – diyetisyeniniz size gıda etiketlerinde nelere bakmanız konusunda tavsiyede bulunabilir.
Yulaf çölyak hastalığı olan insanlar için bir sorun olabilir. Çölyak hastalığı olan çoğu kişi, yulafın büyütülmesi veya işlenmesi sırasında buğday glüteni ile kontamine olmamasını sağlayarak az miktarda yulaf yiyebilir. Glutensiz olarak etiketlenmiş yulaf en iyi seçimdir. Diyetisyeniniz yulaf almanız gerekip gerekmediği konusunda size tavsiyede bulunabilir.
Diğer gluten kaynakları
Glüten içeren bazı ilaçlar ve vitamin takviyeleri vardır, bu nedenle yeni ilaçlar almadan önce doktorunuza veya eczacınıza danışmanız gerekir.
Glüten, bazen yutulabilecek başka ürünlerde de bulunabilir. Bu ürünler arasında bazı makyaj ürünleri (kozmetik), dudak kremi, diş macunu, gargara, cilt ürünleri ve kaşe ve zarflara yapıştırıcı yer alabilir. Çölyak hastalığı olan çocukların bakıcıları, modelleme hamurunun glüten içerebileceğinin farkında olmalıdır.
Az miktarda glüten bile tüketmek, ince bağırsakta iltihaplanmaya neden olabilir ve semptomlar yaşamamış olsanız bile, komplikasyon riskini artırabilir.
İlaçlar ve takviyeler
İnce bağırsaklara ciddi şekilde zarar veren az sayıda insan, glütensiz bir diyetle hemen iyileşmez. Bu insanlar iltihabı azaltmak için kortikosteroidler gibi ilaçlara ihtiyaç duyabilirler .
Bazı insanlar beslenme yetersizliklerini gidermek için vitamin ve mineral takviyelerine de ihtiyaç duyabilir .
Glütensiz yiyecek seçenekleri, günümüzde daha yaygın olarak mevcuttur. Bununla birlikte, çölyak hastalığı hakkında hala bir anlayış ve farkındalık eksikliği vardır ve glütensiz bir diyetin çölyak hastalığı olanlar için sadece bir yaşam tarzı seçimi olmadığı gerçeği vardır. Çölyak hastalığından etkilenen diğer insanlarla konuşmak, durumunuzla başa çıkmanın yollarını geliştirmenize yardımcı olabilir.
