Çocuklarda Solaklık

Bir kişinin sağ elini mi yoksa sol elini mi tercih ettiği ve bunun beyin fonksiyonu hakkında ortaya koyduğu şey, en az 150 yıldır incelenmiştir. Ancak araştırmacılar, nüfusun yaklaşık yüzde 10’unun neden solak olduğunu hala anlamıyorlar.

Geçmişte, doğal olarak solak olan çocuklar, esas olarak solak yazının beceriksizliğine karşı önyargı ve ‘sağ elle’ kullanılan aletlerin yaygınlığı nedeniyle sağ ellerini kullanmaya teşvik edildi veya zorlandı. Bu günlerde solaklık daha çok kabul görüyor.

Çocuğunuz doğal olarak solaksa, onu sağ elini kullanmaya zorlamayın. El tercihini neyin etkilediği hakkında çok az şey biliyor olsak da, el kullanımının bireysel beynin bağlantılarını yansıttığını biliyoruz.

Solaklık nedenleri

Her 10 kişiden birinin neden sol elini tercih ettiği bir sır. Basit bir genetik bağlantı kanıtlanmamıştır ve iki sağ elini kullanan ebeveynin solak bir çocuğa sahip olması mümkündür. Teoriler şunları içerir:

• Genler – belki de genetik faktörler bir çocuğu sağ eli tercih etmeye yatkın hale getirir. Bir çocuğun hangi eli tercih edeceğini etkilemek için ebeveynlerden çocuklara tek bir gen geçebilir. Bu genin belirli bir versiyonu kalıtılırsa, pekiştirme ve diğer çevresel etkilere bağlı olarak çocuğun solak olma olasılığı daha yüksek olabilir. Bununla birlikte, daha yakın tarihli araştırmalar, birçok farklı genin solak bir insan üretmek için “toplanmasının” daha muhtemel olduğunu göstermektedir.
• Cinsiyet – kızlardan biraz daha fazla erkek solaktır. Bu, bazı araştırmacılara erkeklik hormonu testosteronunun sağ ve solaklık üzerinde etkisi olduğunu düşündürmektedir.
• Fetal gelişim – bazı araştırmacılar, el kullanımının genetikten çok çevresel bir etkiye sahip olduğuna inanıyor. Rahimdeki çevresel faktörlerin (hormonlara maruz kalma dahil), daha sonraki yaşamda sağ veya sol eli tercih edip etmeyeceğimizi etkileyebileceğini öne sürüyorlar.
• Modelleme – çocuklar, ebeveynleri ve diğer önemli bakıcıları kopyalayarak sağ veya sol ellerini seçmeyi öğrenirler. Ancak bu, sağlak ebeveynlerin neden bazen solak çocuklara sahip olduğunu ve bunun tersini açıklamaz.
• Beyin hasarı – araştırmacıların küçük bir yüzdesi, tüm insanların sağlak olması gerektiğini, ancak yaşamın erken dönemlerinde bir tür beyin hasarının solaklığa neden olduğunu söylüyor. Solaklar ve solakların ebeveynleri için, bu oldukça tartışmalı teoriyi destekleyecek kesin bir kanıt bulunmadığına dikkat etmek önemlidir.
• Uyum – doğal olarak sağ elini kullanan bazı insanlar, yaralanmaya uyum sağlama ihtiyacından dolayı solak olurlar.

Tercih edilen el kullanımının gelişimi

Çok küçük çocuklar genellikle her iki elini de eşit olarak kullanır. İlk yıllarda el tercihi, hangi elin istenen nesneye daha yakın olduğuna bağlı gibi görünüyor; örneğin, yeni yürümeye başlayan bir çocuk, gelecekteki el tercihine bakılmaksızın, kolaylık nedeniyle sol eliyle sol tarafındaki bir oyuncağa uzanabilir.

Çoğu çocuk yaklaşık 18 aylıkken bir elini veya diğerini kullanmayı tercih eder ve yaklaşık üç yaşına kadar kesinlikle sağ veya sol elini kullanır. Bununla birlikte, doğmamış bebekler üzerinde yapılan yakın tarihli bir araştırma, el kullanımının uteroda gelişebileceğini buldu. 10 doğmamış bebekten yaklaşık dokuzu sağ (sol yerine) başparmağını emmeyi tercih etti ve bu el tercihi daha sonraki yaşamlarında doğrulandı.

Araştırmacılar hala cevap arıyor
Beynin sağ ve sol olmak üzere iki yarım küresi vardır. Beyin araştırmacıları bir zamanlar, el kullanımının hangi beyin yarımküresinin baskın olduğunu ortaya çıkardığına inanıyorlardı. Ancak bu doğru olsaydı, beyin tarafından kontrol edilen diğer işlevlerin bu ‘baskınlıktan’ etkilenmesi gerektiğini gösterirdi. Durum böyle görünmüyor; örneğin, konuşma merkezleri, el tercihinden bağımsız olarak beynin sol tarafında yer alma eğilimindedir.

Bazı insanlar tüm görevler için yalnızca bir elini kullanırken, diğerleri aktiviteye bağlı olarak değiştirme eğilimindedir; örneğin, bazı insanlar sol elleriyle yazar ama kavanozları sağlarıyla açarlar.

Bir zamanlar sağ elini kullanan bir kişinin vücudunun sağ tarafında genel bir hakimiyete sahip olduğuna inanılırdı, bu da onların tercih ettiği ayak, göz ve kulakların da sağ tarafında olduğu anlamına gelir. Artık durumun böyle olmadığını biliyoruz. Birçok insan sağlak olabilir, ancak örneğin, her zaman ilk adımı sol ayağıyla atar. Sağ ve solaklık ve bunların beyin işlevleriyle bağlantıları hakkında ne kadar çok şey öğrenirsek, o kadar çok bilmediğimizi fark ederiz.

Çapraz yanallık açıklandı
Çapraz yanallık çok yönlü bir karışımdır (örneğin, solak olmak ancak sağ göz ve ayakta baskın olmak). Bu koordinasyon zorluklarına neden olabilir. Bununla birlikte, bazı sporlar (jimnastik gibi) beyin baskınlığının dağılımından yararlanır. Çapraz yanallık üzerine araştırmalar devam etmektedir.

Solak insanlar için sorunlar

Nüfusun yüzde 90’ı sağ elini kullandığından, solak insanlar aşağıdakiler de dahil olmak üzere bazı pratik sorunlar yaşarlar:

• Batı yazısı soldan sağa doğru ilerler. Solak bir kişi, mürekkebi bulaştırmadan yazmak için elini “yenmek” zorundadır.
• Yazmayı öğrenen solak çocuklar genellikle arkaya doğru yazarlar (‘ayna’ yazısı). Bu doğal bir eğilimdir, bir disleksi belirtisi değildir ve verilen zaman, uygulama ve teşviki çözecektir.
• Makas gibi aletler sağ elle kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
• Daire testere gibi aletler sağ elle değil sol elle çalıştırılırsa tehlikeli olabilir.

Bazı araştırmalar, solak insanlarda öğrenme güçlüğü, epilepsi ve otizmin daha yaygın olduğunu ileri sürdü. Ancak, diğer araştırmacılar bu bulguları doğrulayamadılar ve mevcut bilgiler, el kullanımının öğrenme güçlüğü ile ilişkili olmadığını öne sürüyor.

Solak insanlar için avantajlar
Solak olmanın ayrıca aşağıdakileri de içeren avantajları vardır:

• Solaklar, eskrimden boksa kadar çok çeşitli spor dallarında avantajlıdır.
• Sportif avantaj aynı zamanda sağ elini kullanan rakibi şaşırtmayı da içerir, çünkü sağ elini kullanan sporcular sol elini kullanan rakiplere karşı oynamaya alışkın değildir.